Orzecznictwo – Odpowiedzialność przewoźnika

Zgodnie z art. 794 k.c. przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Elementami przedmiotowo istotnymi umowy spedycji jest przede wszystkim zobowiązanie się spedytora albo do wysłania, albo do odbioru przesyłki na zlecenie klienta, albo do świadczenia innych usług potrzebnych do dokonania przewozu. Usługi spedycyjne mają zatem zasadniczo charakter fachowej pomocy w obsłudze przewozu towarowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1971 r., sygn. akt I CR 566/70, OSNC 1971/9/157). Mogą one polegać na udzielaniu porad, zawieraniu umów przewozu, sporządzaniu dokumentów przewozowych, odbioru przesyłki od nadawcy lub przewoźnika, przekazaniu przesyłki odbiorcy. Mogą to być również inne czynności organizacyjno-prawne związane z przewozem, takie jak znalezienie przewoźnika, przygotowanie listów przewozowych czy też zawarcie umowy przewozu z przewoźnikiem w imieniu zleceniodawcy oraz zapłata przewoźnikowi wynagrodzenia za przewóz. W przypadku, gdy podstawowym obowiązkiem zleceniobiorcy jest dokonanie przewozu rzeczy, to w celu usunięcia wątpliwości, czy strony łączy umowa przewozu czy umowa spedycji, niezbędne jest ustalenie, czy do jego obowiązków należą także czynności związane z organizacją przewozu, kwalifikowane jako czynności spedycyjne. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2004 r., sygn. akt I CK 199/04 (opubl. Legalis nr 81822) stwierdził, że gdy podmiot przyjmuje ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji. Nie ma przy tym znaczenia, czy przyjmujący taką ofertę wykonana przewóz osobiście, czy posłuży się dalszym przewoźnikiem. Okoliczność ta nie przekształca takiej umowy w umowę spedycji.

Dodatkowo, niezależnie, czy powód w relacji ze swoim kontrahentem – spółką (…) – była przewoźnikiem, czy spedytorem, w przedmiotowej sprawie zastosowanie znajdą przepisy Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) sporządzonej w G. dnia 19 maja 1956 roku (Dz.U. 1962, nr 49, poz. 238), dalej Konwencja CMR. Konwencję CMR stosuje się bowiem do wszelkiej umowy o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsca przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się. Miejsce odbioru oraz dostawy przesyłki znajdowało się w dwóch różnych państwach (H. – P.Ponadto, istniał dowód zawarcia umowy w postaci listu przewozowego – CMR.

Powierzenie przewozu nie powoduje powstania stosunku przewozu pomiędzy nadawcą przesyłki, a podmiotem, któremu pierwotny przewoźnik powierzył przewóz. Osoba uprawniona nie może zatem dochodzić roszczeń odszkodowawczych bezpośrednio od osób, którymi przewoźnik posługuje się przy wykonywaniu zobowiązania. Z kolei przewoźnik, który wypłaca odszkodowanie za szkodę spowodowaną przez podmiot, któremu powierzono przewóz, nabywa roszczenie regresowe w stosunku do tej osoby. Roszczenie to musi być ocenione wg przepisów właściwych dla stosunku prawnego łączącego przewoźnika z podwykonawcą (tak: K. Wesołowski, Komentarz do Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów CMR, Zielona Góra 1996, str. 18-20).

Odpowiedzialność przewoźnika opiera się na zasadzie tzw. winy domniemanej – przesłanką odpowiedzialności jest wina, ale osoba uprawniona nie musi tej winy udowadniać. Ciężar dowodu na okoliczności zwalniające spoczywa bowiem na przewoźniku (tak: K. Wesołowski, ibidem, s. 58).
Przechodząc do rozważań na temat uczestnictwa kierowcy w kradzieży towaru, w pierwszej kolejności należy wskazać, że w orzecznictwie i piśmiennictwie ugruntowane jest stanowisko, że w przypadkach nieobjętych art. 11 k.p.c. sąd cywilny ma kompetencje do samodzielnego stwierdzenia, czy czyn niedozwolony, stanowiący źródło szkody, jest przestępstwem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1969 r. I PR 157/69, z dnia 29 czerwca 1971 r. I PR 84/71, i inne). Ponieważ M. L. (1) zmarł i postępowanie karne zostało wobec niego umorzone Sąd w niniejszej sprawie zobowiązany był poczynić ustalenia odnośnie tego, czy przewoźnikowi można przypisać winę umyślną, czy też nie. Co do zasady przywłaszczenie może być zaliczone do okoliczności zwalniających przewoźnika od odpowiedzialności za utracony towar. Do oceny, czy przestępstwo miało charakter okoliczności niemożliwej do uniknięcia i zapobieżenia jej skutkom, powinno się brać pod uwagę wiele czynników leżących zarówno po stronie napastników, kierowcy, jak i samego przewoźnika. Jeśli chodzi o napastników, ocenie podlega ich liczba oraz sposób ich działania. Z punktu widzenia oceny zachowania kierowcy pojazdu znaczenie mają okoliczności zarówno przed zdarzeniem, jak i w jego czasie, a nawet po nim.

Przypisanie określonej osobie niedbalstwa uznaje się za uzasadnione wtedy, gdy osoba ta zachowała się w określonym miejscu i czasie w sposób odbiegający od właściwego dla niej miernika należytej staranności. Przez rażące niedbalstwo rozumie się natomiast niezachowanie minimalnych (elementarnych) zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. O przypisaniu pewnej osobie winy w tej postaci decyduje więc zachowanie się przez nią w określonej sytuacji w sposób odbiegający od miernika staranności minimalnej. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2004 r., IV CK 151/03, LEX nr 151642). Sąd uznał zachowanie pracowników pozwanej (…) Sp. z o.o. za wyraz niedbalstwa, z uwagi na elementarne uchybienia przy wyborze przewoźnika. Pozwana nie dość, że oparła swoją decyzję na wiadomościach wynikających z internetowego portalu, który nie odpowiada za publikowane treści, to jego dodatkowa weryfikacja ograniczyła się do pobrania numeru NIP, Regon, licencji oraz żądania dokumentu polisy ubezpieczeniowej. Dokumenty te, jak wynika z akt sprawy przyjęła wyłącznie w formie kopii mailowej, nie oceniając ich prawdziwości, a nadto nie wykazała się, co najmniej minimalnym bezkrytycyzmem i podejrzliwością wobec firmy z którą wcześniej nie współpracowała.